Πόσο κακή μπορεί να είναι η φήμη για τα πλαστικά απορρίμματα; Πώς μπορούμε να διαχειριστούμε τις διαφορετικές οπτικές με τις οποίες αντιμετωπίζεται η πλαστική συσκευασία; Αν και δύσκολο, πρέπει να προσπαθήσουμε.
Ένας περιβαλλοντολόγος και ένας αντιπρόσωπος εταιρείας πλαστικών μπαίνουν σε ένα μπαρ. Ο περιβαλλοντολόγος λέει: «Το πλαστικό σκοτώνει τον πλανήτη». Ο εκπρόσωπος της εταιρείας πλαστικών απαντά: «Ναι, αλλά το πλαστικό είναι τόσο αποτελεσματικό που εξοικονομεί πολύτιμους πόρους!» Κοιτάζουν ο ένας τον άλλο στα μάτια και κάθονται στις αντίθετες γωνίες του μπαρ. Και έτσι διαιωνίζεται το Μεγάλο Χάσμα Περί Πλαστικού.
Μπορούν άραγε να γεφυρωθούν αυτές οι διαφορές; Ας εξετάσουμε όλες τις απόψεις και μερικές πιθανές λύσεις.
Πλαστικό και τέχνη
Το πλαστικό έχει στοχοποιηθεί εδώ και καιρό ως σύμβολο μιας κοινωνίας που πετάει, μιας νοοτροπίας που υπερβάλλει και παράγει απορρίμματα. Η εικόνα των πεταμένων πλαστικών είναι τόσο διαδεδομένη, που αναπαράγεται ακόμα και στη σύγχρονη τέχνη. Η Dana Bell, καλλιτέχνης από το Μπρούκλιν, δημιούργησε πρόσφατα έργα τέχνης από βιοπλαστικό με τη μέθοδο της θερμοδιαμόρφωσης, ως κριτική απέναντι στις σύγχρονες μεθόδους παραγωγής και κατανάλωσης. Στην περιγραφή των έργων της αναφέρει:
«Το νεότερο έργο μου βασίζεται στα προβλήματα παραγωγής που εντοπίζονται στη ‘γρήγορη μόδα’, στα περιορισμένης χρήσης έπιπλα/διακοσμητικά και στις εμπορικές συσκευασίες. Χρησιμοποιώντας τα εργαλεία, τα υλικά και τις τεχνικές της μαζικής παραγωγής, δημιουργώ γλυπτά, πίνακες ζωγραφικής και φωτογραφίες. Με αυτόν τον τρόπο, προσπαθώ να δημιουργήσω ένα σύνολο έργων που αναπτύσσει έναν κρίσιμο διάλογο με την υπερπαραγωγή, την υπερκατανάλωση και την επιθυμία για αντικείμενα μιας χρήσης, που υποστηρίζουν τη μαζική παραγωγή και προωθούν το σύστημα πολλαπλασιασμού των απορριμμάτων… Επαναπροσδιορίζοντας την υλικότητα των απορριμμάτων και των βιομηχανικών υποπροϊόντων και μετασχηματίζοντας τα απορρίμματα σε αντικείμενα τέχνης, προσπαθώ να προσελκύσω την προσοχή του κόσμου και να αποδυναμώσω αυτή τη νοοτροπία δημιουργίας απορριμμάτων, που ενισχύεται με γρήγορους ρυθμούς».
Η θερμοδιαμορφωμένη τέχνη της Dana Bell από άλγες και πλαστικό προσπαθεί να προκαλέσει τη «νοοτροπία δημιουργίας απορριμμάτων». Χρησιμοποιώντας τις τεχνολογίες της μαζικής παραγωγής για να δημιουργήσει τέχνη. Πηγή: Dordan, ALGIX LLC.
Ωστόσο υπάρχει και η άλλη όψη, οι υπέρμαχοι του #plasticsmakeitpossible. Οι συγκεκριμένοι ανεβάζουν ιστορίες για το πώς η πλαστική συσκευασία προστατεύει τα τρόφιμα και περιορίζει την αλλοίωσή τους. Η εταιρεία εκτίμησης φυσικού κεφαλαίου TruCost υποστηρίζει αυτά τα επιχειρήματα. Συγκεκριμένα διαπιστώνει ότι το πλαστικό είναι στην πραγματικότητα το προτιμώμενο υλικό, σε σύγκριση με άλλες λύσεις που προορίζονται για την ίδια λειτουργία.
Ωστόσο, έχει κερδίσει ποτέ η επιστήμη την κοινή γνώμη; Πάρτε για παράδειγμα την πλαστική σακούλα για ψώνια – μια αδιάβροχη, ανθεκτική και ελαφριά συσκευασία, ικανή να συγκρατήσει πολλά κιλά, η οποία σύντομα θα μετατραπεί σε κατάλοιπο των σύγχρονων ανέσεων, χάρη στις καμπάνιες απαγόρευσης της πλαστικής σακούλας που αποσκοπούν στην πλήρη εξάλειψή της.
Ωστόσο, το ισχυρό πλαστικό δεν μπορεί να αλλάξει την εικόνα των άλμπατρος με τα πλαστικά υπολείμματα στα αποσυντιθέμενα στομάχια τους. Ούτε την εικόνα των παιδιών στην Ινδία που ψάχνουν μέσα σε βουνά πλαστικών σκουπιδιών. Δεν αλλάζει την οικονομία της ανακύκλωσης, όπου η μεγαλύτερη ποσότητα πλαστικού έχει πολύ μικρή αξία μετά τη χρήση. Ούτε βοηθά τη βιομηχανία να προσανατολιστεί προς ένα βιώσιμο μέλλον. Ένα μέλλον όπου το πλαστικό θεωρείται ένα πραγματικό θαύμα μηχανικής και όχι το περιβαλλοντικό βάρος που είναι σήμερα.
Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι το πλαστικό δεν είναι το πρόβλημα. Αντίθετα ότι οι άνθρωποι, τα πολιτικά συστήματα ή/και τα συστήματα διαχείρισης απορριμμάτων αποτελούν το πρόβλημα. Εάν διευκολύνουμε την ανακύκλωση σε τοπικό επίπεδο και ενθαρρύνουμε την υπεύθυνη διάθεση του πλαστικού, μέσω της εκπαίδευσης, της παροχής κινήτρων και της προώθησης των επενδύσεων στις υποδομές ανακύκλωσης, θα σταματήσουμε να βλέπουμε πλαστικά στις θάλασσές μας και στους χώρους υγειονομικής ταφής.
Αυτές οι λύσεις στο πρόβλημα των πλαστικών απορριμμάτων, αν και βοηθούν, δεν επαρκούν. Ακόμα κι αν εφαρμοστούν με τον καλύτερο τρόπο, δεν θα αλλάξει ουσιαστικά η αντίληψη του κοινού για το πλαστικό, διότι δεν θα λυθεί το παγκόσμιο πρόβλημα των πλαστικών απορριμμάτων.
Ποια είναι η λύση, λοιπόν;
Η λύση στον πόλεμο των ιδεολογιών περί πλαστικού είναι σαφής. Η κοινωνιολογική δομή του πλαστικού ως συμβόλου μιας κοινωνίας που πετάει – κάτι που αναπαρίσταται στην τέχνη της Bell – θα εξαλειφθεί, όταν αντιμετωπιστεί το παγκόσμιο πρόβλημα των πλαστικών απορριμμάτων. Η αντίληψη είναι δύναμη και η αντίληψη περί πλαστικού δεν μπορεί να αμφιταλαντεύεται μεταξύ καλού και κακού, αλλά να κινείται προς την αλήθεια.
Η οικονομία των απορριμμάτων δεν έχει πάρει διαζύγιο από τον καπιταλισμό. Στις περισσότερες περιοχές της Αμερικής, η διαχείριση απορριμμάτων χρηματοδοτείται από τα έσοδα από τους φόρους και οργανώνεται τοπικά. Ωστόσο, σε χώρες με προγράμματα Εκτεταμένης Ευθύνης του Παραγωγού, η βιομηχανία χρηματοδοτεί τη διαχείριση απορριμμάτων. Το ποσοστό ανακύκλωσης πλαστικού στην Αμερική έχει μείνει στάσιμο, ενώ οι χώρες με προγράμματα Εκτεταμένης Ευθύνης του Παραγωγού διαθέτουν υψηλά ποσοστά ανακύκλωσης πλαστικού. Επομένως, η οικονομία και η πολιτική αποτελούν βασικό παράγοντα για την επιτυχία της διαχείρισης απορριμμάτων.
Ωστόσο, όταν μιλάμε για την εξάλειψη πλαστικών απορριμμάτων σε παγκόσμιο επίπεδο, δεν είναι τόσο απλό το ερώτημα, δηλαδή δεν φτάνει να μελετήσουμε ποιος πληρώνει ή ποιος διαχειρίζεται τα απορρίμματα.
Πριν από χρόνια είχα σκεφτεί ότι πρέπει να ανακυκλώνεται η θερμοδιαμορφωμένη συσκευασία που παράγει η Dordan. Δεν καταλάβαινα γιατί δεν μπορούσε να ανακυκλωθεί μαζί με τα πλαστικά μπουκάλια νερού, αφού ήταν κατασκευασμένη από ανακυκλωμένα μπουκάλια. Δεν ήμουν η μόνη.
Η τιμή για το μη ανακυκλωμένο πλαστικό ήταν υψηλή. Υπήρχε μεγαλύτερη παραγωγική ικανότητα και ζήτηση για ανακυκλωμένο τερεφθαλικό πολυαιθυλένιο (rPET) σε σχέση με την προσφορά και το Walmart κυκλοφόρησε το περιβόητο ‘Packaging Scorecard’. Οι βιομήχανοι, οι εταιρείες ανακύκλωσης, οι ιδιοκτήτες εταιρειών, οι παραγωγοί και οι μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί άρχισαν να ανταγωνίζονται για την ανάκτηση των θερμοδιαμορφωμένων πλαστικών συσκευασιών. Το επιχείρημα ήταν ότι η θερμοδιαμορφωμένη συσκευασία PET θα μπορούσε να ανακυκλωθεί μετά τη χρήση υπο προϋποθέσεις.
Δηλαδή εάν.
- Υπήρχε αρκετή ποιότητα και ποσότητα στην ροή απορριμμάτων για να μπορεί να δικαιολογηθεί οικονομικά η συλλογή και η επεξεργασία της.
- Μπορούσε να ομαδοποιηθεί αποτελεσματικά και οικονομικά στη μονάδα ανακύκλωσης σε κουτιά με καπάκι από πολυβινυλοχλωρίδιο (clamshell PVC).
- Δεν μόλυνε το υπάρχον σύστημα ανακύκλωσης μπουκαλιών νερού PET.
- Υπήρχε μια βιώσιμη και σταθερή ζήτηση για το ανακυκλωμένο προϊόν.
Χάρη στη σκληρή δουλειά πολλών ανθρώπων, όλα τα κομμάτια του παζλ ενώθηκαν και το 2012 η Moore Recycling Associates δήλωσε ότι οι θερμοδιαμορφωμένες PET συσκευασίες είναι πλέον ‘ανακυκλώσιμες’, καθώς η πλειοψηφία των Αμερικανών είχε πρόσβαση σε εγκαταστάσεις που μπορούσαν να επεξεργαστούν το υλικό.
Ποιο είναι το ποσοστό ανακύκλωσης θερμοδιαμορφωμένων PET συσκευασιών σήμερα; Δεν είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το κόστος του μη ανακυκλωμένου πλαστικού μειώθηκε, διαπιστώθηκε ότι η επεξεργασία ήταν δύσκολη και η οικονομία και οι πρωτοβουλίες που αποτελούσαν καταλυτικό παράγοντα για την αποκομιδή και ανακύκλωση ήταν πλήρως αποσυντονισμένες διαδικασίες.
Αυτή η ιστορία απεικονίζει πιστά την πολυπλοκότητα της οικονομίας της ανακύκλωσης πλαστικών συσκευασιών στη Βόρεια Αμερική.
Η αγορά ανακύκλωσης βρίσκεται σε σταθερή κατάσταση και εξαρτάται από μια σειρά παραγόντων που εμφανίζονται και εξαφανίζονται σταθερά. Οι χώρες με προγράμματα Εκτεταμένης Ευθύνης του Παραγωγού είναι πιο ικανές στην ανακύκλωση των απορριμμάτων, αλλά αυτό οφείλεται στις θεμελιώδεις διαφορές στη στάση των καταναλωτών και στη δομή και τη χρηματοδότηση των κυβερνήσεων. Αν η πλειονότητα των απορριμμάτων στους ωκεανούς προέρχεται σταθερά από τις ίδιες τέσσερις χώρες του Νότιου Ειρηνικού που δεν διαθέτουν τη βασική υποδομή διαχείρισης απορριμμάτων, τότε είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν οι χώρες αυτές μπορούν να αλλάξουν ριζικά τον τρόπο σκέψης και την πολιτική τους, να εφαρμόσουν προγράμματα Εκτεταμένης Ευθύνης του Παραγωγού και να σταματήσουν τη ρίψη πλαστικών στους ωκεανούς.
Τι αλλάζει τώρα;
Η New Plastics Economy αποτελεί μια παγκόσμια πρωτοβουλία που επιδιώκει να εξαλείψει τα πλαστικά απορρίμματα. Η NPE εγκαινιάστηκε από το Ίδρυμα Ellen MacArthur. Υποστηρίζεται από μια εντυπωσιακή συμμαχία εταιρειών, φιλανθρωπικών οργανώσεων, κυβερνήσεων και μη κυβερνητικών οργανώσεων (ΜΚΟ). Βασίζεται σε μία έκθεση του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ και του Ιδρύματος Ellen MacArthur του 2016, με υποστήριξη της McKinsey. Η έκθεση The New Plastics Economy—Rethinking the future of plastics, προσφέρει το όραμα μιας παγκόσμιας οικονομίας. Μιας οικονομίας στην οποία το πλαστικό δεν μετατρέπεται ποτέ σε απορρίμματα.
Η έκθεση αναλύει την απουσία σύνδεσης μεταξύ της αξίας της πλαστικής συσκευασίας που παράγουμε πρίν και μετά τη χρήση. Επειδή η αξία της πλαστικής συσκευασίας μετά τη χρήση είναι μικρή, το οικονομικό κίνητρο για την ανακύκλωσή της είναι εξίσου μικρό. Έτσι, το μεγαλύτερο ποσοστό της πλαστικής συσκευασίας παραμένει εκτός του μοντέλου της κυκλικής οικονομίας. Ως αποτέλεσμα αυτού είναι να καταλήγει στο φυσικό περιβάλλον και στους ωκεανούς μας.
Η μελέτη της Susan Freinkel «Plastics: A Toxic Love Story» που γράφτηκε το 2011 ήταν μπροστά από την εποχή της. Στη μελέτη της αναλύει την εγγενή αποσύνδεση του πλαστικού από την οικονομία. Συγκεκριμένα, αναφέρει:
«Θάβουμε μόρια γεμάτα ενέργεια, για την εξόρυξη των οποίων από το έδαφος και τα ορυχεία κατεδαφίζουμε τεράστιους ορεινούς όγκους και σπαταλούμε ολόκληρες περιουσίες. Όταν βάζουμε αυτά τα υλικά σε προϊόντα που σχεδιάσαμε για βραχυπρόθεσμη χρήση, χάνουμε αναπόφευκτα την αξία τους. Ξεχνάμε ότι ένα αντικείμενο, όπως ένα χρησιμοποιημένο μπουκάλι αναψυκτικού, είναι ένα αντικείμενο που αξίζει να περισώσουμε και όχι να πετάξουμε».
Η τέχνη αποτελεί βαρόμετρο της κοινωνίας. Οι εκδηλώσεις της είναι κλεφτές ματιές στις πολιτιστικές φαντασιώσεις ενός συγκεκριμένου τόπου και χρόνου. Η κοινωνιολογική κατασκευή του πλαστικού ως εκπροσώπου μιας κοινωνίας που πετάει μπορεί να αντικατασταθεί, αλλά απαιτεί την αλλαγή της οικονομίας του πλαστικού έτσι ώστε το υλικό αυτό να μην μετατρέπεται ποτέ σε απορρίμματα.
Αντί να ακούμε τους ανθρώπους της βιομηχανίας που αναλαμβάνουν χωρίς κάποια πρόθεση την υπεράσπιση του πλαστικού και εστιάζουν μόνο στις επιτυχίες του, πρέπει να αναγνωρίσουμε το παγκόσμιο πρόβλημα της ρύπανσης που προκαλεί το πλαστικό και να ενημερωθούμε για τις πρωτοβουλίες που βρίσκονται σε εξέλιξη. Η γνώση, όταν την διαδίδουμε, είναι πιο ισχυρή από την ατομική άποψη. Γι’ αυτό, ας χρησιμοποιήσουμε τις πλατφόρμες επικοινωνίας για να διαδώσουμε την πρωτοβουλία New Plastics Economy. Αν ο κόσμος είναι ενημερωμένος, οι αντίθετες ιδεολογίες μπορούν τελικά να συναντηθούν και να ταχθούν υπέρ της βιωσιμότητας της βιομηχανίας αλλά και του πλανήτη.
Ας ενωθούμε όλοι και ας ακολουθήσουμε τη New Plastics Economy. Εξάλλου, κανείς δεν θέλει να μένει μόνος του.
Η Chandler Slavin είναι συντονίστρια βιωσιμότητας και διευθύντρια μάρκετινγκ στην εταιρεία Dordan Manufacturing. Η εταιρεία λειτουργεί από το 1962 και αποτελεί οικογενειακή ιδιοκτησία. Σχεδιάζει και παράγει πλαστικά κουτιά, αεροπλάστ και θερμοδιαμορφωμένα εξαρτήματα. Ακολουθήστε την Slavin στο Twitter @DordanMfg.
Πηγή (related link): packagingdigest.com H απόδοση στα Ελληνικά έγινε από την Θεοδώρου Αφοι.
